پروژه‌های سرمایه‌گذاری مپنا
پایه استوار توسعه صنعتی
در جهان امروز، رقابت تنگاتنگ به منظور سرعت بخشیدن به نفوذ در بازارهای جدید توسعه یافته صنعتی و ورود به فعالیت‌های نوین، بخشی جدایی‌ناپذیر از برنامه‌های اقتصادی و اجتماعی محسوب می‌شود. توسعه اقتصادی از طریق تعریف پروژهها در حوزه‌های مختلف از جمله انرژی، حمل‌ونقل و کسب‌وکارهای جدید تحقق می‌یابد؛ پروژه‌هایی که راه‌اندازی آنها نیازمند تأمین مالی و مدیریت سرمایه‌گذاری و ریسک است.
با گسترس فعالیت‌های گروه مپنا و لزوم جذب سرمایه در پروژهها، این گروه با بازبینی ساختار، بر موضوع سرمایه‌گذاری در پروژهها تمرکز کرد؛ بخشی که وظیفه جذب و مدیریت سرمایه برای پروژه‌های صنعتی را بر عهده دارد، مشارکت با سرمایه‌گذاران و شرکای بالقوه را پیگیری می‌کند و با توجه به ارتباط گروه با منابع مالی داخلی و خارجی، ظرفیت سرمایه‌گذاری در پروژه‌های نیروگاهی و دیگر پروژه‌های صنعتی مانند نفت و گاز، حمل‌ونقل ریلی و کسب‌وکارهای جدید را دارد.
گروه مپنا را می‌توان پیش‌گام سرمایه‌گذاری در حوزه تولید برق دانست. این گروه نخستین و بزرگ‌ترین سرمایه‌گذار در احداث و توسعه نیروگاه‌های خصوصی کشور است و در دوره زمانی کمتر از بیست سال، سرمایه‌گذاری در پروژه‌های نیروگاهی با ظرفیت بیش از 11000 مگاوات نیروگاه موجود و با ارزش بیش از 5/5 میلیارد یورو را به ثمر رسانده و بیش از 1300 مگاوات ظرفیت نیروگاهی را در دست احداث و توسعه دارد. در اختیار داشتن این ظرفیت، گروه مپنا را به یکی از بازیگران اصلی در بازار برق و بورس انرژی کشور تبدیل کرده است.
آغاز فعالیت بخش پروژه‌های سرمایه‌گذاری
در اواخر دهه 70 و اوایل دهه 80 خورشیدی، چند عامل به رشد و توسعه حوزه سرمایه‌گذاری در مپنا کمک کردند. نخستین عامل گرایش و التزام دولت به خصوصی‌سازی بود. با انتقال صنایع از بخش دولتی به بخش خصوصی، نقش شرکت‌هایی مانند مپنا در صنایع پررنگ‌تر شد و ظرفیت تازه‌ای برای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی به وجود آمد. دومین عامل پذیرش نقش بنگاه‌های سرمایه‌گذار و عدم تمایل دولت به سرمایه‌گذاری در پروژه‌های نیروگاهی در قالب طرح‌های عمرانی بود که فضا را برای فعالیت شرکت‌های غیردولتی و خصوصی باز کرد. در واقع به رسمیت شناختن بخش خصوصی، اهتمام گروه مپنا به کارآفرینی از مسیر سرمایه‌گذاری و آگاهی از روند توسعه صنعت برق، زمینه‌های لازم را برای رشد سرمایه‌گذاری مپنا فراهم آورد.
در صنعت برق، بخش تولید برق از پیشگامان خصوصی‌سازی در کشور محسوب می‌شود و گروه مپنا فعالیت در این زمینه را حوزه اصلی کسب و کار خود قرار داد. لازمه توسعه در این حوزه زیرساختی رسیدن به تعریف جامع فرایندی بود که گروه مپنا بتواند چرخه پروژه‌های نیروگاهی، از طراحی، مهندسی و ساخت تجهیزات اصلی تا احداث و بهره‌برداری را در بر بگیرد و تعریف چنین فرایندی بدون پرداختن به مولفه حیاتی تامین مالی در قالب پروژه‌های سرمایه‌گذاری ممکن نبود، با تأسیس بخش سرمایه‌گذاری، مپنا فعالیت خود را در حوزه مالکیت نیروگاهی گسترش داد و با گذر از پیمانکاری عمومی به ارائه‌دهی راهکار جامع، به یکی از اصلی‌ترین تولیدکننده‌های برق کشور تبدیل شد. به عبارت دیگر، گروه مپنا از پیمانکار اجرایی صرف به شرکتی همه‌جانبه با قابلیت طراحی، ساخت (manufacturing)، اجرا (EPC)، خدمات بهره‌برداری، تعمیرات و نگهداری و تأمین لوازم و قطعات (services) و تأمین مالی و سرمایه‌گذاری (finance) تغییر ماهیت داد و تبدیل به «دستگاه حل مسأله» در حوزه تولید برق شد.
هم‌اکنون مپنا حدود 12 هزار مگاوات از 83 هزار مگاوات برق کشور را تأمین می‌کند. به عبارتی، حدود 20 درصد ظرفیت برق حرارتی کشور در ساعات معمول و حدود 13 تا 15 درصد آن در ساعات پیک از سوی مپنا تأمین می‌شود. اگر چه طبق روال متعارف، یک بنگاه نمی‌تواند سهم زیادی از صنعت برق کشور را در اختیار گیرد و وضعیت اقتصاد این صنعت نیز با کاستن از دامنه تحمل و افزایش سقف ریسک‌پذیری محدودیت‌هایی را برای سرمایه‌گذاران ایجاد می‌کند، با این حال محدودیت ظرفیت نیروگاهی مورد نیاز کشور نیز مهم است، به این معنی که با مدیریت درست مصرف، گرایش به توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، تکوین و توسعه هوشمندسازی شبکه، به‌کارگیری سیستم‌های ذخیره انرژی(ESS) ، مدیریت و کاستن از اوج مصرف (peak shaving)، روند و نیاز به احداث نیروگاه‌های جدید حرارتی به صورت چشمگیری تغییر می‌کند.
گروه مپنا در طول سال‌های فعالیت در حوزه نیروگاهی با توسعه دانش فنی، کارخانه‌های تولیدی و تکمیل حلقه‌های کلیدی و فناورانه، تأسیس شرکت‌ها، بازنگری ساختار و فرایندهای خود و افزایش جذب نیروی متخصص به یک بنگاه تمام عیار و پاسخگو به نیازهای صنعت تبدیل شده است. در زمینه نیروگاه‌های حرارتی (گازی و سیکل ترکیبی) احداث، مپنا راه‌اندازی و بهره‌برداری از نیروگاه جنوب اصفهان (نخستین نیروگاه خصوصی کشور) نیروگاه‌های توس (فردوسی)، عسلویه، علی‌آباد (گلستان)، فارس (حافظ)، پره‌سر (اولین نیروگاه خصوصی که از طریق مناقصه بین‌المللی در صنعت برق مطرح و تا حدودی موجب تکمیل دستورالعمل‌ها، قوانین و مقررات سرمایه‌گذاری در کشور شد)، گناوه، پرند، سنندج، بهبهان، قشم، مزرعه بادی کهک و آقکند و نیز تولید همزمان آب و برق قشم را در کارنامه خود دارد؛ نیروگاه‌هایی که با موفقیت به شبکه سراسری کشور پیوسته‌اند.
انتخاب ساختگاه مناسب، طراحی و مهندسی دقیق، تبحر در اجرا و مدیریت پروژه، بررسی تخصصی موارد مالی و مدل اقتصادی، روش‌های تأمین مالی، ارزیابی و مدیریت ریسک و بررسی پورتفولیوی پروژهها به پیشرفت سرمایه‌گذاری در مپنا کمک بسیار می‌کند. بازگشت سرمایه علاوه بر هزینه تأمین سرمایه، به نحوه بهره‌برداری از نیروگاه، مزرعه‌‍های بادی و خورشیدی و آب شیرین‌کن‌ها و به عبارتی به روند تولید وابسته است. هر چه اطمینان عملکردی و آمادگی تولید بالاتر باشد، دوره بازگشت سرمایه منطقی‌تر شده و نهایتا تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری سریع‌تر صورت می‌گیرد. مپنا مراحل دقیقی را برای انجام مراحل بسترسازی، توسعه مهندسی و احداث و بهره‌برداری به عنوان چهار فاز مشخص پروژه‌های سرمایه‌گذاری طی می‌کند و با دقت در این فرایند، با توجه ویژه به راندمان نیروگاه و چالش‌های محیط زیستی ظرفیت‌ها را افزایش می‌دهد و تجربه بهینه‌ای از سرمایه گذاری فعال را رقم می‌زند، تجربه‌ای که تأثیر به‌سزایی در تبدیل شدن به یک بنگاه همه‌جانبه با قابلیت بالا برای سرمایه‌گذاری در زمینه‌های دیگر کسب و کار را دارد.
سطح متفاوت ریسک و خطرپذیری در کسب‌وکارهای سنتی و نوین و همبستگی زیاد منافع به خطرپذیری‌های نهفته در هر کسب‌وکار، گروه مپنا را ملزم می‌کند تا ضمن توجه ویژه به کسب‌وکار نوین، ابعاد ویژه‌ای را در پورتفولیوی سرمایه‌گذاری خود مدنظر قرار دهد.
مدل سرمایه‌گذاری در گروه مپنا
مدل‌های سرمایه‌گذاری مپنا که در سطح بنگاه (Strategic Leadership) و بخش‌های کسب‌وکار (Operational Leadership) استفاده می‌شود، علاوه بر شاخص‌های مالی و اقتصادی، به روند کارآفرینی، بازار، صیانت از راهبردها، سبد کسب‌وکار، حوزه و جغرافیای فعالیت، تحقیق و توسعه، فن‌آوری، زنجیره تأمین و روند تولید نیز اهمیت می‌دهد.
در مپنا، سرمایه‌گذاری تنها برای سرمایه‌گذاری و بازگشت سرمایه انجام نمی‌شود، بلکه کارآفرینی و شیوه‌های تولید از اهمیت بالایی برخوردارند. به همین دلیل سرمایه‌گذاری در مپنا از مدل سرمایه‌گذاری فعال Active Investment)) پیروی می‌کند، به این معنی که بخش پروژه‌های سرمایه‌گذاری حوزه‌های مختلف کسب‌وکار را مطالعه و بررسی می‌کند تا حیطه‌های با ظرفیت بالا را شناسایی کند تا از طریق سرمایه‌گذاری و با تکیه بر توان فناوریکی، اجرایی و خدماتی مپنا با هدف کارآفرینی، محل امنی برای کاشت سرمایه را بیابد.
چند روش و شیوه قراردادی مختلف برای پروژه‌های سرمایه‌گذاری تعریف شده است که شناخته‌شده‌ترین آنها ساخت، بهره‌برداری، واگذاری (Build-Operate-Transfer یا BOT)، ساخت، مالکیت و بهره‌برداری (Build-Own-Operate یا BOO) و بیع متقابل Buy Back)) نام دارند.
روش و شیوه سرمایه‌گذاری در ابتدا با بررسی پروژه و انطباق با راهبردها و انجام مطالعات امکان‌سنجی جنبه‌های مطالعاتی و ریسک، تدوین مدل مالی – اقتصادی طرح، روش‌های تأمین منابع مالی برای اجرای اقتصادی طرح، بررسی سرمایه‌پذیر و اسناد و مدارک، روشن می‌شود. در روش BOT، پس از طی مراحل طراحی و مهندسی، تأمین و تجهیز، نصب، راه‌اندازی و بهره‌برداری و نگهداری برای یک دوره مشخص، پروژه در انتهای قرارداد به سرمایه‌پذیر منتقل می‌شود. قرارداد BOO شامل همین موارد، اما بدون واگذاری نهایی پروژه به سرمایه‌پذیر است و پروژه بر پایه قراردادی با مدت زمان مشخص طراحی، اجرا و بهره‌برداری می‌شود. در هر دو شکل، محصول نیروگاه (یعنی برق) به سرمایه‌پذیر (که معمولاً شبکه سراسری برق است) تحویل می‌شود. پایبندی به تعهدات قراردادی با مدت طولانی 5 سال، 10 سال و 20 سال برای سرمایه‌گذار و سرمایه‌پذیر مستلزم بلوغ نظام‌مندی است که بتوان زمینه را برای توسعه و ایجاد اطمینان فراهم نمود. این دو مدل از رایج‌ترین شیوه‌های سرمایه‌گذاری در ایران محسوب می‌شوند؛ شیوه‌هایی که بسیاری از پروژه‌های گروه مپنا بر پایه آنها بنا شده‌اند.
نخستین قرارداد BOT در ایران که در راستای خصوصی‌سازی فعالیت‌های حوزه برق صورت گرفت، پروژه نیروگاه سیکل ترکیبی پره‌سر بود که به عنوان نخستین نیروگاه برق وزارت نیرو در سال 2000 میلادی به مناقصه گذاشته شد. ورود به ساحت سرمایه‌گذاری با معیارهای جهانی، بهره‌گیری از تجارب کشورهای دیگر و تمرین اصول و مبانی بین‌المللی، کشف قیمت واقعی برق، ایجاد زمینه برای گسترش دانش بهره‌برداری نوین، تعهد آمادگی تولید 90 درصدی نیروگاه برای اولین بار در کشور از جمله دستاوردهای این مناقصه بود و کنسرسیوم مپنا و دو شرکت اروپایی پس از برنده شدن در این مناقصه، قرارداد احداث نیروگاه پره‌سر را در ژوئن همان سال امضا کردند. از مهم‌ترین دلایل موفقیت‌آمیز بودن این قرارداد تعهدات مپنا در مسوولیت اجرایی (EPC) پروژه، برای مثال استفاده حداکثری از تولیدات ساخت داخل، اجرای اقتصادی پروژه، استفاده از تجارب شرکا برای افزایش آمادگی یا در دسترس بودن نیروگاه (availability)، استفاده از توان ساخت تجهیزات مپنا برای تأمین قطعات و نهایتا تقلیل زمان مورد نیاز برای تعمیرات موردی و دوره‌ای بود.
گروه مپنا بهره‌گیری از مدل‌های تجربه‌شده و مقبول جهانی برای سرمایه‌گذاری در کسب‌وکارهای صنعتی را همواره مد نظر داشته است. یکی از راه‌کارهای مپنا برای شفاف‌سازی، محاسبه ریسک، توجه به نکات حقوقی – قراردادی و توجه به ذینفعان در عرصه سرمایه‌گذاری، و تأسیس شرکت‌های تک منظوره (Special Purpose Vehicle یا SPV) است؛ شرکت‌هایی که به صورت اختصاصی برای هر پروژه تعریف می‌شوند و در زمان معین تأسیس و شروع به کار می‌کنند.
ورود به نفت و گاز و حمل‌ونقل ریلی
مپنا در زمینه پروژه‌های سرمایه‌گذاری، پس از ورود به حوزه زیرساختی برق، به‌تدریج و طی سال‌ها، فعالیت در حوزه‌های نفت و گاز و حمل‌ونقل ریلی را آغاز کرد. سرمایه‌گذاری فعال در این حوزه‌ها بر اساس چند هدف کلیدی راهبردی، از جمله متنوع‌سازی در گروه و نیز تقویت هدف کلیدی راهبردی فروش بین‌بخشی در سطح گروه صورت گرفت.
با وجود چالش‌های متعدد، گروه مپنا در حوزه نفت و گاز پیشرفت چشمگیری داشته و بخش نفت و گاز مپنا پروژه‌های متعددی را در این حیطه اجرا نموده است و پروژه‌های تازه‌ای را آغاز کرده است. پروژه مهندسی، تأمین و اجرای برق و بخار پارس در شرکت پتروشیمی دماوند، پروژه پتروشیمی فجر و تأمین 100 واحد توربوکمپرسور برای خطوط انتقال گاز سراسری تحت قرارداد مهندسی و تأمین (EP) تنها چند نمونه از پروژه‌های به‌سرانجام‌رسیده مپنا در این حوزه بوده و پروژه‌های توسعه فازهای 13، 14، 15 و 16 میدان گازی پارس جنوبی و توسعه پالایشگاه اصفهان پروژه‌های در دست اجرای این گروه در حیطه نفت و گاز است.
گروه مپنا از زمان ورود به حوزه حمل‌ونقل ریلی در نیمه دوم دهه 80، فعالیت‌های قابل توجهی در این بخش انجام داده است. ساخت 150 دستگاه لوکوموتیو دیزل الکتریک و طراحی و تولید لوکوموتیو باری MAP24 از پروژه‌های تأثیرگذار مپنا در این زمینه محسوب می‌شوند. فعالیت‌های جاری در توسعه راه آهن شهری (مترو) و پروژه تراموای اصفهان از پروژه‌های در دست اجرا هستند که اشتراک‌هایی با حوزه کسب‌وکارهای جدید نیز دارند و در راستای بهبود کیفیت حمل‌ونقل شهری و کاهش آلودگی طراحی شده‌اند. توسعه پروژه‌های سرمایه‌گذاری مثل تشکیل شرکت توسعه ناوگان ریلی مپنا به عنوان یکی از کلیدی‌ترین مؤلفه‌های حضور مپنا در زمینه حمل و نقل ریلی است.
ورود به کسب‌وکارهای جدید
توسعه صنعتی، حفظ و توسعه نرخ رشد مورد نظر، تکمیل سبد محصول و کسب‌وکار، مدیریت فضای متغیر کسب‌وکار، و همچنین شرایط بین‌المللی از دلایلی بوده‌اند که مشوق ورود گروه مپنا به حوزه کسب‌وکارهای جدید شده‌اند.
سوق دادن کسب‌وکار برق به سمت هوشمندسازی، کافی نبودن کسب‌وکارهای سنتی و نیاز به استفاده از ظرفیت‌های موجود برای طراحی کسب‌وکارهای جدید و اکتفا نکردن به بازار داخلی از جمله دلایل پشتوانه این تصمیم محسوب می‌شوند. سرمایه‌گذاری مپنا در کسب‌وکارهای جدید، خوانش نوینی از کسب‌وکارهای پیشین ارائه می‌دهد و با ایجاد تنوع محصول، فرصتی برای حضور در بازارهای متنوع را فراهم می‌کند و در عین حال امکان آشنایی با منابع جدید، آشنایی با بازارهای جدید و آشنایی با فناوری‌های روز را برای مپنا فراهم می‌آورد.
برقی‌سازی و خودرو برقی، فناوری ارتباطات و اطلاعات، سلامت، تبدیل برق به فراورده‌های دیگر (P2X)، فعالیت‌های دانش‌بنیان، توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، آب شیرین‌کن‌ها، تصفیه‌خانه‌های صنعتی و بهداشتی، ایجاد کارخانجات بازیافت زباله و تولید برق، تولید رمزارز، سرمایه‌گذاری در خرید یا احداث کارخانجات و صنایع با مصرف انرژی برق بالا و حتی تبدیل نیروگاه‌های گازی به سیکل ترکیبی در مدل‌های نوین مدنظر در سبد فعالیت‌های مپنا در حوزه کسب‌وکارهای جدید هستند. برقی‌سازی به کاهش مصرف سوخت و آلودگی‌های ناشی از سیستم‌های حمل‌ونقل شهری کمک می‌کند و انرژی‌های تجدیدپذیر مصرف سوخت‌های فسیلی را که موجب آلودگی و انتشار گازهای گل‌خانه‌ای می‌شوند، کاهش می‌دهد و تعهدات کشور را در توافقات جهانی میسر می‌سازد.
یکی از مهم‌ترین اقدامات مپنا در این زمینه تبدیل نیروگاه‌های گازی به نیروگاه‌های سیکل ترکیبی است که راندمان تولید برق در کشور را افزایش می‌دهد و از مصرف سوخت می‌کاهد. همچنین گروه مپنا با درک اهمیت لزوم کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی و آگاهی از نقش انرژی‌های تجدیدپذیر در سبد انرژی جهان و کشور در آینده نزدیک، شرکت تولید انرژی‌های تجدیدپذیر مپنا را در سال 1390 تأسیس کرد. نخستین مزرعه بادی این گروه در منطقه کهک قزوین به بهره‌برداری رسید و به دنبال آن پروژه‌های دیگری از جمله نیروگاه 50 مگاواتی بادی آقکند و نیروگاه دو مگاواتی خورشیدی کهک اجرا شدند. مزرعه بادی میل نادر و دُرُح از دیگر پروژه‌های در دست اجرای گروه مپنا در این حوزه هستند.
مپنا در پروژه‌های سرمایه‌گذاری در سال‌های اخیر به حوزه‌های آب و سلامت نیز ورود کرده و فعالیت‌های اولیه را در این زمینه‌ها آغاز کرده است. ساخت و بهره‌برداری از آب‌شیرین‌کن‌های کانتینری که قابلیت نصب و انتقال در مکان‌های مختلف را دارند، تصفیه فاضلاب شهری و صنعتی، شیرین‌سازی آب دریا و به جریان انداختن پروژه تولید بطری و بسته‌بندی آب در جزیره قشم و در جوار مجتمع تولید همزمان برق و آب قشم مپنا از جمله سرمایه‌گذاری‌های گروه مپنا در حوزه آب کشور هستند که در بهبود کیفیت زندگی در مناطق جنوبی و انتقال آب شیرین به نقاط مرکزی فلات ایران تأثیر به‌سزایی دارند و مپنا را وارد حوزه بازارهای مصرفی (business to consumer یا B2C) نموده است.
تأمین برق مجتمع‌های صنعتی و تبدیل برق به محصول قابل ارائه در بازار داخلی و بین‌المللی از جمله فعالیت‌هایی است که گروه را در دسترسی به منابع مالی و استفاده بهینه از انرژی سوق می‌دهد. مپنا امروز با تأمین برق مجتمع آلومینیم المهدی (که در مالکیت گروه قرار دارد) از طریق نیروگاه‌های خود در تبدیل انرژی برق به محصول آلومینیوم مشارکت دارد. ورود به زمینه‌های پتروشیمی، مس، فولاد، آلومینیوم و دیگر صنایع انرژی‌بر گشودن راهی به سرزمین توسعه از مسیر سرمایه‌گذاری است.
سرمایه‌گذاری در مپنا یکی از محورهای اصلی فعالیت این گروه است که به توسعه و فروش بیشتر تولیدات و خدمات بخش‌های دیگر مپنا منجر می‌شود و یکی از هدف‌های کلیدی راهبرد این گروه را در قالب فروش بین‌بخشی (cross-selling) محقق می‌سازد. با توجه به اهداف بلندمدت مپنا برای توسعه صنعتی کشور با بهره‌گیری از نیروهای متخصص داخلی و فناوری‌های بومی، مدیریت سرمایه نقش اساسی در پیشرفت این گروه ایفا می‌کند و تصور گسترش فعالیت‌های گروه مپنا بدون بهره‌گیری از این ابزار غیرممکن است.