پس از هشت سال دفاع مقدس، با توجه به آسیب‌های جدی وارد شده به شبکه و نیروگاه‌های موجود و همچنین وجود طرح‌های نیروگاه‌های ناتمام، کشور با کمبودهای جدی در حوزه برق مواجه شد.
درست در این نقطه از تاریخ معاصر ایران، طرح‌های توسعه نیروگاه‌های حرارتی مورد توجه وزارت نیرو قرار گرفت. وزارت نیرو پروژه ساخت نیروگاه شهید رجایی را به عنوان نخستین گام در دستور کار قرار داد.
نیروگاه شهید رجایی از طرح‌هایی بود که الگوبرداری از تجارب حاصل شده در آن، شالوده‌های نخستین «مپنا» را شکل داد و در ادامه جهت تمرکز و یکپارچگی دانش و تجربه کسب شده قبلی، شرکت مپنا در سال 1372 تأسیس شد تا با مدیریت و احداث پروژه‌های نیروگاهای حرارتی مشکلات صنعت برق را کاهش دهد.
یکی از بارزترین اهداف فرابنگاهی در تشکیل مپنا، توسعه توان و ظرفیت ساخت داخل و استفاده حداکثری از تولیدات داخلی بود. رسیدن به این هدف و اهداف دیگر مستلزم عزم ویژه و خودباوری بود که به عنوان مهمات این جبهه متعالی بایستی خمیرمایه و باور راهبردی بنگاه قرار می‌گرفت و در نهایت این موضوع عاری از هرگونه تعصب به معنای واقعی محقق شد.
نسل‌ها و درس‌ها
به زعم «خلیل بهبهانی» نایب رئیس هیئت مدیره و مدیرعامل حوزه برق گروه مپنا، نحوه و دلایل تشکیل مپنا و اهدافی که برای این سازمان نوپا ترسیم شد خود می‌تواند به عنوان درس‌آموخته‌ای بسیار ارزشمند در فضای صنعتی و ساختاری کشور مورد استفاده قرار گیرد؛ با این حال بسیاری از دستاوردها مبتنی بر درس آموخته‌های درونی مپنا را می‌توان در نسل‌های سه گانه قبلی و نسل تازه مپنا به طور مجزا برشمرد. وی حضور و تاثیرگذاری چهار نسل را طی سه دهه در مپنا به این شکل تحلیل کرده است:
ایجاد هویت مپنا، سخت کوشی در فضای ناباوری، مدیریت پروژه، پاسخ به حلقه‌های مفقوده صنعت برق، حرکت به سوی یکپارچگی، موثر و بی‌ادعا، پروژه‌محوری با تکیه بر فاز احداث ( Construction Orientated – (Project Managementاز ویژگی‌های بارز نسل نخست مدیران و کارکنان مپنا بود.
در نسل دوم، اثبات هویت مپنا، اعتماد به نفس، خودباوری، حرکت با چراغ خاموش (Low Profile)، دریافت و بومی‌سازی تکنولوژی (Manufacturing Oriented) و زمینه سازی تنوع‌گرایی کسب و کار (ِDiversification) در دستور کار قرار گرفت.
نسل سوم مپنا، خلق تکنولوژی، گسترش کسب و کار، دستگاه حل مساله، توسعه در گرو نوآوری، صنایع انرژی بر، P2X، شرایط پیرامونی کشور، آثار تورم و دیگر چالش‌های اقتصادی را سرلوحه کار خود قرار دادند و نسل چهارم به دنبال خلق آینده، جهانی شدن، هوشمند‌سازی و ایجاد برند برتر رفته است.
تجمیع این موارد، سازمان ارزشمندی را به بازار کسب و کار صنعت ایران معرفی کرد که می‌تواند بستر شکوفایی بیشتر فنی، علمی، اجرایی و خلق ثروت در کشور و منطقه باشد.
تولید برق و شرایط بین‌الملل
شرایط خاص حاکم بر روابط بین‌الملل، وضعیت اقتصادی کشور، کمبود منابع مالی، تورم، نرخ تسعیر ارز، مطالبات انباشته، تحصیل و توسعه فناوری‌ها، قوانین و مقررات و… در زمره چالش‌های بارز این بازه‌های زمانی عمر بنگاه هستند.
مشارکت فعال مپنا در زنجیره تولید برق شامل سرمایه‌گذاری، مهندسی، تأمین و ساخت، احداث و بهره‌برداری و تعمیرات نیروگاه‌های حرارتی و تجدیدپذیر منتج به تأمین نیازهای صنعت برق در بیش از دو دهه گذشته به نحوی ساماندهی شد که کشور در دهه‌های مذکور، مشکل ناترازی در برق را تا حد امکان برطرف کرد. از سوی دیگر در سال‌های گذشته با توجه به تحریم‌های ظالمانه و مشکلات اقتصادی مترتب بر آن، تأمین مالی برخی از پروژه‌ها با چالش مواجه شد و میزان مشارکت بخش خصوصی در توسعه نیروگاه‌های کشور را محدود کرد که نتایج آن در کاهش عرضه برق در سال‌های اخیر مشهود است.
خودباوری؛ ایده‌ای که در بدو امر غیرممکن می‌نمود
ایده «نماد خودباوری» زائیده غلبه بر تفکری بود که ساخت نیروگاه‌های حرارتی در کشور و با توان داخلی را امکان‌پذیر نمی‌دانست. برای غلبه بر این تفکر، یک پروژه به تنهایی تاثیرگذار نبود، اما روندی که از ساخت نخستین نیروگاه در گروه مپنا اتفاق افتاده به شکل گیری این ایده کمک کرد تا این ایده در سازمان مپنا درونی شد و هم‌اکنون در تمامی سطوح به باور و اعتقاد قلبی اعضای مپنا مبدل شده و در زمینه‌های دیگر کسب و کار نیز تسری یافته است.
به این ترتیب، هنگام مرور تاریخ کوتاه اما پربار مپنا مشاهده می‌کنیم که گروه از احداث نیروگاه شهید رجایی تا عبور از تولید بالای 50هزار مگاوات برق را در سه دهه طی می‌کند، راهی که در بدو امر غیر ممکن می‌نمود.
در پارادایم تفکرات گروه مپنا همزمان با توسعه نیروگاه‌های حرارتی نسبت به جایگزینی سوخت‌های فسیلی با منابع تجدیدپذیر که امری ضروری است به عنوان فرصتی برای توسعه سبد محصولات فناورانه خود نگریسته می‌شود. مپنا در این راستا گام‌های اساسی در تصاحب فناوری و ساخت داخلی تجهیزات نیروگاه‌های تجدیدپذیر برداشته و در سرمایه‌گذاری و احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر در کشور پیشرو بوده و سهم قابل توجهی را نیز داراست.
در زمان ساخت و توسعه صنعتی در حدود و اندازه‌های مپنا تغییرات زیادی نیز در حوزه تکنولوژی به وقوع پیوست و اینک موعد آن بود تا مپنا دریابد تا چه اندازه می‌تواند خود را با این تغییرات همراه کند.
این تغییرات البته برای این گروه امری بدیع نبود. مپنا در گذشته هم در معرض تغییرات تکنولوژی بوده و این مجموعه را با تغییرات همگام کرده است. برای مثال می‌توان به توربین‌های گازی مپنا اشاره کرد که در گذر زمان هم از حیث ظرفیت و هم از حیث کلاس با تغییرات زمان و تکنولوژی به‌روز شده‌اند. در حال حاضر نیز تجدیدپذیرها در کشور و در دنیا اهمیت بسزایی پیدا کرده‌اند. با این حال گروه مپنا در راستای رسالت خود در کشور که فعالیت در زمینه انرژی و به طور ویژه برق را مورد نیاز می‌داند، لزوم ورود به حوزه تجدیدپذیر را در دهه 1380 با توجه به روندهای جهانی احساس کرد.
نگاه ویژه مپنا به توسعه تجدیدپذیرها
مدیرعامل حوزه برق گروه مپنا در خصوص ورود این گروه به حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر می‌گوید: «مذاکرات گسترده‌ای با وزارت نیرو و مسئولین وقت انجام و مقرر شد، دانش فنی ساخت توربین‌های بادی در گروه مپنا به جهت گسترش این حوزه در کشور بومی‌سازی شود. در نتیجه انتقال دانش فنی در گروه مپنا صورت گرفت و فناوری ساخت توربین‌های 5/2 مگاواتی از کشور آلمان انتخاب و بومی‌سازی آن در گروه مپنا انجام شد. ماحصل این فعل و انفعال به احداث اولین نیروگاه بادی کشور در تاکستان قزوین انجامید که به مزرعه بادی «کهک» معروف است. در این مزرعه با سرمایه‌گذاری گروه مپنا، 22 توربین بادی 5/2 مگاواتی و با ظرفیت کلی 55 مگاوات احداث شده است. همچنین در جهت ایجاد یک مجموعه یکپارچه تجدیدپذیر، مزرعه خورشیدی دو مگاواتی نیز در کنار مزرعه بادی کهک احداث شده است.»
«در ادامه مسیر گسترش این حوزه در گروه مپنا، نیروگاه 50 مگاواتی آقکند در شهر میانه در استان آذربایجان شرقی و نیروگاه 50 مگاواتی میل‌نادر در شهر زابل استان سیستان و بلوچستان با سرمایه‌گذاری مستقیم گروه مپنا احداث شد و در کنار این فعالیت‌ها گروه مپنا، به صورت EPC در سرمایه‌گذاری برای اجرای پروژه‌های تجدیدپذیر نقش پررنگی داشته است و در حال حاضر در مزارع بادی در منطقه درح و خواف خدمات مربوطه را ارائه می‌کند. در حوزه خورشیدی هم گروه مپنا در مناقصه مربوط به نیروگاه 600 مگاواتی فولادمبارکه برنده شده و به عنوان مجری بزرگترین نیروگاه متمرکز خورشیدی کشور در حال فعالیت است.»
بالاترین میزان سرمایه‌گذاری در حوزه تجدیدپذیر کشور
مرور فعالیت‌های اخیر مپنا نشان می‌دهد که گروه مپنا به عنوان سرمایه‌گذار در اولین مناقصه برگزار شده توسط ساتبا در سال 1401 در حوزه انرژی خورشیدی شرکت کرد و موفق شد بیشترین ظرفیت آن مناقصه را به میزان 430 مگاوات از آن خود کند. ضمنا با توجه به گسترش انرژی‌های تجدیدپذیر، بومی‌سازی اینورترهای استرینگ و سنترال و همینطور سامانه‌های ذخیره‌سازی انرژی BESS توسط گروه مپنا در حال ساخت و عرضه است.
علاوه بر این در حوزه بادی به جز توربین 5/2 مگاواتی فعلی، توربین‌هایی با ظرفیت بالاتر و کلاس بادی متناسب‌تر با شرایط کشور در گروه مپنا در حال تامین و تولید است و قابلیت عرضه به مشتریان را دارد. به طور کلی با توجه به نگاه ویژه‌ای که کشور اخیرا به انرژی‌های تجدیدپذیر داشته است، گروه مپنا نیز به عنوان یکی از پیشروان حوزه انرژی و انرژی تجدیدپذیر در کشور، فعالیت‌های خود را در این حوزه گسترش داده و می‌تواند همچون گذشته نیازمندی‌های کشور در این زمینه را مرتفع کند. بررسی‌ها نشان می‌دهد گروه مپنا، بالاترین میزان سرمایه‌گذاری انجام شده و بیشترین ظرفیت نصب شده و در حال بهره‌برداری در کشور در حوزه تجدیدپذیر را در اختیار خود دارد.
بنگاه اقتصادی دانش‌بنیان و برندِ با ثبات
مپنا یک بنگاه اقتصادی دانش‌بنیان و تخصصی است که تمام فعالیت‌های آن بر اساس استدلال و منطق و نیاز کشور انجام می‌شود. از آنجا که شالوده مپنا توسط متخصصان صنعت برق ریخته شده است، این شالوده در صنعت برق همیشه مورد توجه ذینفعان مختلف بوده است. در عین حال مپنا وظایف خود در حوزه تامین برق مورد نیاز را به درستی و مستقل از دولت‌های گوناگون انجام داده است. به دلیل همین ماهیت زیرساختی و خدمت‌رسانی سازمان ورای تغییرات دولت‌ها، مپنا همچنان تاثیرگذار در حوزه انرژی باقی مانده و ثباتی بی‌نظیر را تجربه کرده است.
بی تکرار در کسب و کار صنعت
تجربه بی‌بدیل مپنا در کسب و کار صنعتی ایران این سوال را به ذهن متبادر می‌کند که چرا مپنا در سطوح دیگر و یا در سایر صنایع تکرار نشد؟ مهندس بهبهانی در پاسخ به این سوال می‌گوید: «اگرچه تلاش‌هایی در زمینه‌های دیگری از صنعت توسط صاحبان ایده تشکیل مپنا برای تکرار این تجربه صورت گرفت، اما به دلایلی که ذکر برخی از آنها می‌تواند برای ثبت در مستندات و حتی ابعادی از آسیب شناسی موضوع نیز تلقی شود، این تلاش‌ها عمدتا منتج به موفقیت نشد.»
«نخست اینکه تخصصی بودن وزارت نیرو در ماهیت شکل‌دهی گروه مپنا بسیار موثر بود در حالی‌که در صنایع دیگر علیرغم سطح سوددهی بالاتر و دارابودن ماهیت تخصصی و فنی آنها موارد غیرتخصصی هم دخیل شده و یا دخیل می‌شوند که عامل بازدارنده شکل‌گیری و قوام شرکت یا شرکت‌های مشابه مپنا در آن صنعت است. دومین موضوع، اعتقاد مدیریتی در صنعت مورد نظر به بهادهی و توسعه شرکت‌های مشابه مپنا است. تعیین اهداف روشن و شناخت به نیازهای صنعت و ساختاردهی شرکت مذکور در راستای پاسخ‌دهی به حلقه‌های مفقوده موضوعی است که کمتر در این کسب و کار به آن توجه می‌شود.»
انطباق زمانی نیاز به شرکت و تاسیس آن مورد دیگری است که بنیانگذاران مپنا آن را در نظر گرفتند و همزمان ضمن پذیرش وجود کمبودها و حلقه‌های مفقوده صنعت به رفع آن اقدام کردند. نکته مهم دیگر این بود که سیاستگذاری مپنا به نحوی پیش رفت که شرکت در صنعت مورد نظر و یا برای وزارتخانه‌ها و سازمان‌های مرتبط حالت رقیب نداشت.
به‌کارگیری نیروهای انسانی کارا، پویا، خوشفکر و در خدمت سازمان علی‌الخصوص در شروع تاسیس را می‌توان از دلایل دیگر توفیق مپنا دانست.
توسعه پایدار
به این ترتیب مپنا در سیر تحول خود از تمرکز بر حوزه نیروگاهی صرف، تبدیل به یک شرکت اصلی با بیش از 75شرکت زیرمجموعه مستقیم شده است که علاوه بر آنکه سازنده تجهیزات اصلی نیروگاهی و مجری پروژه‌های بزرگ در صنایع نیروگاهی است، همزمان در حوزه‌های نفت و گاز، حمل و نقل، آب، برقی‌سازی و آلومینیوم فعالیت می‌کند.
این رشد سریع چنان روی داده که اگر سی سال پیش کسی این آینده را برای بنیانگذاران مپنا پیش‌بینی می‌کرد باور آن غیرممکن بود. اما برای تحقق رویاها در آینده یکی از نیازهای اساسی مپنا پرهیز از اشباع شدگی در هر سطوح مختلف سازمانی است.
مهندس بهبهانی در پایان می‌گوید: «اگر به دنبال یک انگاره نوین، بدیع و پایدار برای تحقق رویاهایمان در جهت خلق آینده، برند مرجع بین‌المللی و پیشرو در کسب و کارهای محوری و ارزش‌آفرین مبتنی بر فناوری هستیم، به نظر می‌رسد ورای همه پارادایم‌های پیشین و جدید، باید همواره “نامحدود و آزاد در راه توسعه پایدار، مفتخر در راه خدمت و به‌روز و هوشمند در راه کسب و کار” حرکت کنیم.»