صفحه ویژه
چشم‌انداز روشن مپنا در صنعت پتروشیمی
با وجود پیشتازی ایران در مجموع منابع نفت و گاز جهان، کشورمان تنها حدود شش دهم درصد از تجارت 3400 میلیارد دلاری محصولات پتروشیمی را دارا است.
اکتشاف نفت و رسیدن به شیوه‌های مقرون‌به‌صرفه استخراج و انتقال نفت و گاز، موجب تحولات عظیمی در جهان شده و صنعت و اقتصاد کشورها را دگرگون ساخت. نقش اکتشاف نفت در زندگی روزمره ما و در تحولات جهانی به ویژه در مناطقی با ذخایر بالای نفت و گاز مانند منطقه خاورمیانه و ایران کاملا روشن است. استخراج این منابع انرژی و خرید و فروش آنها، اقتصاد را دستخوش تغییر نموده و شیوه‌های زندگی جدیدی را پیش روی جوامع گذاشته است.
پتروشیمی از مهم‌ترین حوزهای وابسته به نفت و گاز است که تأثیر قابل توجهی بر زندگی صنعتی مدرن داشته است و هر کالای اطراف ما به نوعی از محصولات ساخته‌شده در فرایندهای پتروشیمی بهره می‌گیرد.
گرچه برخی از مواد نظیر الکل خیلی قبل‌تر از طریق فرایندهای دیگر شیمیایی تولید شده بودند، با این حال با کشف نفت و گاز، فرایندهای جدیدی برای تولید این مواد و بسیاری از مواد دیگر بر پایه هیدروکربن‌ها رونق گرفت. نخستین فرآورده پتروشیمی در سال 1872 با ساخت دوده از فرایند سوخت ناقص گاز طبیعی وارد بازار شد. این صنعت در سال 1920 با ایجاد پالایشگاه‌های جدیدتر در آمریکا و معرفی فرآیند شکست حرارتی توسعه یافت و اولین واحد پتروشیمی اتیلن به وسیله شرکت Union Carbide، در سال 1923 آغاز به کار کرد. تولید فرآورده‌های آروماتیک از برش‌های نفتی به وسیله شرکت انگلیسی در جنگ جهانی اول آغاز شد و سپس تولید فرآورده‌های گوناگون پلیمری از زمان جنگ جهانی دوم رونق گرفت و تا زمان بحران نفتی 1970 به اوج رسید.
صنعت پتروشیمی در ایران
در ایران نیز حدود پنجاه سال پس از شروع استخراج نفت، با راه‌اندازی شرکت کود شیمیایی شیراز در سال 1338 خورشیدی و احداث شرکت ملی صنایع پتروشیمی (National Petrochemical Company – NPC) در سال 1343، صنعت پتروشیمی در کشور متولد شد. سال‌های 1342 تا 1365 را با راه‌اندازی طرح‌هایی از جمله مجتمع پتروشیمی بندر امام (ایران-ژاپن)، شرکت فارابی (ایران-نیپون) و طرح‌های توسعه پتروشیمی شیراز می‌توان سال‌های گسترش اولیه صنعت پتروشیمی کشور دانست. این روند تا سال 1365 ادامه داشت و بعد از توقفی چند ساله از سر گرفته شد. پس از تحوالات سال 1367 و در برنامه‌های توسعه اقتصادی، صنعت پتروشیمی در مسیر جهش قرار گرفت. طرح‌های متوقف شده پتروشیمی بندر امام از نو به جریان افتاد و پروژه‌های جدیدی بر مبنای طرح‌های توسعه اقتصادی سوم، چهارم و پنجم و با سرمایه‌گذاری و سیاست‌گذاری شرکت ملی صنایع پتروشیمی تعریف و آغاز شد.
در سال 1399 با 11 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری صورت گرفته، میزان تولیدات پتروشیمی کشور از 66 میلیون تن به 90 میلیون تن در سال افزایش یافت و برآوردها حاکی از آن است که در آینده نزدیک، کشور با تولید حدود 100 میلیون تن محصولات به ارزش 25 میلیارد دلار، مقام اول منطقه را از نظر حجم تولیدات پتروشیمی به دست خواهد آورد.
البته با وجود مسائل پیرامونی کشورمان، فروش بین‌المللی فرآورده‌های پایین دستی نفت و محصولات پتروشیمی تا حدودی از این شرایط مستثنی بوده است و در سال گذشته صنعت پتروشیمی به تنهایی حدود یک سوم صادرات غیر نفتی ایران را به خود اختصاص داده و در شرایط سخت، ارزآوری مناسبی داشته است. اگرچه تاکنون اقدامات مناسبی در صنعت پتروشیمی کشور صورت گرفته، با این حال هنوز سهم ایران در تجارت بین‌المللی محصولات پتروشیمی به نسبت منابع نفت و گاز کشور اندک است؛ به عبارت دیگر، با وجود پیشتازی ایران در مجموع منابع نفت و گاز جهان، کشورمان تنها حدود شش دهم درصد از تجارت 3400 میلیارد دلاری محصولات پتروشیمی را دارا است. این موضوع در کنار سیاست کلان کشور در اجتناب از خام فروشی، نیاز مبرم این صنعت به سرمایه‌گذاری در سال های آتی را مشخص می‌نماید. در صورت تحقق برنامه‌های توسعه، حجم تولیدی در افق 1406 خورشیدی، حدود 153 میلیون تن محصولات پتروشیمی خواهد بود که نیازمند حدود 28 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری است.
روند جهانی سرمایه‌گذاری در پتروشیمی نیز گویای رشد کلی این صنعت است.بر اساس گزارش‌های منابع معتبر، در سال‌های آینده صنعت پتروشیمی پیشران عرضه، تقاضا و قیمت نفت و گاز خواهد بود.
صنعت پتروشیمی در مپنا
صنعت پتروشیمی به دلیل دسترسی به خوراک مناسب و فراوان در ایران و بازار داخلی و خارجی، دارای مزایای فراوانی است؛ بنابراین با توجه به مطالب پیش گفته و چشم‌انداز و پتانسیل بسیار بالایی که در صنعت پتروشیمی کشور و دنیا وجود دارد گروه مپنا با نگاه عمیق و برنامه‌ریزی دقیق، ورود به این عرصه را در راهبردهای توسعه‌ای خود قرار داد و در سال 1399 با تأسیس مجتمع پتروشیمی پارسیان مپنا، نخستین گام اجرایی برای سرمایه‌گذاری در یک طرح پتروشیمی GTX در منطقه پارسیان برداشته شد.
بخش نفت و گاز مپنا در سال‌های اخیر در واحدهای یوتیلیتی و فرایندی پروژه‌های نفت و گاز و پتروشیمی مانند پتروشیمی مبین و دماوند و فازهای پارس جنوبی، حضور فعالانه داشته است و در بین کارفرمایان و رقبا به خوبی شناخته شده است.
تعداد پروژه‌های آتی، حجم رو به رشد بازار محصول در ایران و جهان و تنوع تجهیزات از یک سو و توانمندی‌های گروه مپنا در مهندسی، ساخت و تولید تجهیزات، مدیریت پروژه، تأمین و مدیریت مالی از سوی دیگر، گروه مپنا را بر آن داشت تا فعالیت و سرمایه‌گذاری در حوزه پتروشیمی را در کنار سایر حوزه‌های نفت و گاز، در دستور کار قرار دهد. در نگاه کلان‌تر، هم‌اکنون و با قیمت‌های انرژی در ایران، صنایع پتروشیمی، به‌ویژه صنایع پتروشیمی با خوراک گاز طبیعی، از حاشیه سود بیشتری نسبت به طرح‌های دیگر گازمحور برخوردار بوده و می‌تواند مپنا را به مشتریان خصوصی و بازارهای بین‌المللی نزدیک‌تر نماید.
در این راستا، سرمایه‌گذاری در طرح پتروشیمی مستقل GTX مپنا در منطقه ویژه صنایع انرژی‌بر پارسیان پیگیری و موافقت اصولی این طرح از شرکت صنایع ملی پتروشیمی ایران اخذ شد. این واحد پتروشیمی از خوراک گاز طبیعی (متان) جهت تولید محصول اولیه متانول به ظرفیت یک میلیون و 650 هزار تن در سال (فاز اول)، محصول میانی اولفین به ظرفیت 645 هزار تن در سال (فاز دوم) و محصولات نهایی پلی اتیلن به ظرفیت 200 هزار تن و پلی پروپیلن به ظرفیت 465 هزار تن در سال (فاز سوم) بهره می‌برد. سرمایه‌گذاری این طرح در فاز نهایی حدود یک و نیم میلیارد یورو برآورد می‌شود، البته در صورت بهره‌برداری سریع و به موقع از فاز اول با هزینه حدود 450 میلیون یورو، ساخت فازهای بعدی از محل فروش محصول متانول امکان‌پذیر خواهد بود. مدیریت، تولید، بهره‌برداری، فروش و بازرگانی این پروژه بر عهده گروه مپنا است.
منطقه ویژه صنایع انرژی‌بر پارسیان در غرب استان هرمزگان و در شهرستان پارسیان واقع شده و در چشم‌انداز این منطقه، تولید سالانه ۱۸ میلیون تن محصولات پتروشیمی، چهار میلیون تن فولاد، ۶۰۰ هزار تن آلومینیوم و سه میلیون تن آلومینا پیش‌بینی شده است.
مپنا زمین مناسبب را در منطقه صنایع انرژی‌بر پارسیان خریداری نموده و قرارداد سوخت و خوراک واحد GTX خود به میزان پنج میلیون متر مکعب در روز گاز طبیعی را به امضا رسانده است. با تأسیس شرکت پروژه مجتمع پتروشیمی پارسیان مپنا که عهده‌دار اجرا و بهره‌برداری از این طرح است کارهای اجرایی پروژه رسما کلید خورده است. حوزه پتروشیمی تنها یکی از حلقه‌های تشکیل دهنده زنجیره صنعت نفت و گاز در مپنا محسوب می‌شوند.
اگر زنجیره ارزش صنعت نفت و گاز را به سه بخش بالادستی شامل اکتشاف، توسعه میدان و حفاری، میان دستی شامل فرآورش، انتقال و ذخیره سازی و پایین دستی شامل پالایش، پتروپالایش و پتروشیمی تقسیم نماییم، هم‌اکنون گروه مپنا دارای این نقطه قوت است که در تمام این سه بخش، هم سرمایه‌گذاری کرده و هم دارای پروژه است؛ لذا امکان بهینه‌سازی این طرح‌ها در قالب یک زنجیره ارزش و حداکثرسازی عواید آنها برای گروه مپنا وجود دارد.
تنوع تجهیزات و حجم سرمایه‌گذاری برنامه‌ریزی شده در صنعت پتروشیمی و توانمندی کارخانه‌های گروه مپنا در ساخت این تجهیزات، یکی از فرصت‌هایی است که می‌تواند سبد کالایی مپنا را متنوع سازد. افزودن تجهیزات موردنیاز این صنعت به سبد کالای گروه از امتیازهایی است که قابلیت گروه مپنا را در سرمایه‌گذاری، تأمین خدمات و تجهیزات و بهره‌برداری از پروژه‌های این چنینی ارتقا داده و منجر به کسب سهم بازار بیشتر از کیک پیش روی این صنعت خواهد شد. چشم‌انداز گروه مپنا در صنعت پتروشیمی به پروژه‌های داخلی و بازار فروش محصول در داخل محدود نخواهد شد و با توجه به اینکه وزنه سرمایه‌گذاری در صنایع پایین دستی در سطح جهان در حال سنگین‌تر شدن بوده و میزان نیاز به محصولات پتروشیمی نیز در حال افزایش است، حضور قوی مپنا در این صنعت و عرضه محصولات و خدمات متنوع درسطح منطقه و جهان، در آینده به تقویت برند مپنا در سطح بین‌المللی خواهد انجامید.