همین همایش HSE گروه مپنا در محیطی متفاوت و با ارائۀ ترکیبی متنوع از سخنرانی‌های علمی، اجرای نمایش، پخش فیلم و برگزاری مسابقه پیامکی برگزار شد تا این‌بار ارائۀ مباحث راهبردی در حوزۀ خطیر “سلامت، ایمنی و محیط زیست” با همراهی مضامین هنری و جلوه‌های فرهنگی، تاثیری ماندگارتر بر ذهن مخاطبان این همایش داشته باشد.
محور اصلی نهمین همایش HSE گروه مپنا “حادثه و مسئولیت کارکنان” بود که پنج‌شنبه ۱۸ آذر با حضور جمعی از مدیران ارشد و مسئولان و کارشناسان HSE از بخش‌ها و شرکت‌های مختلف گروه مپنا، در سالن همایش‌های هتل ارم تهران برگزار شد.
“هومن نصراللهی شیراز”، معاون سیستم‌ها و کیفیت گروه مپنا پس از خیرمقدم به حاضران این همایش، یاد و خاطرۀ مرحوم مهندس “محمدابراهیم مصلی”، مدیرعامل فقید بخش برق را گرامی داشت و با اشاره به علاقه‌مندی و اهمیتی که برای سلامت و ایمنی کارکنان قائل بود، ایشان را “پای ثابت نشست‌های HSE” توصیف کرد.
وی با مروری بر سیر برگزاری نشست‌های HSE در گروه مپنا گفت: «در سال‌های ۱۳۸۳ و ۱۳۸۴ دو گردهمایی با موضوع HSE برگزار شد. نخستین همایش در سال ۱۳۸۵ با حدود ۱۲۰ مدعو زمانی برگزار شد که در آن، حوزۀ HSE جزو نقاط ضعف گروه برشمرده شده بود اما امروز نهمین همایش HSE را با حدود ۴۶۰ مدعو، در حالی برگزار می‌کنیم که با همت مدیران و کارشناسان، آن نقطۀ ضعف روند بهبود محسوسی را از سر گذرانده و جزو نقاط بهبود مپنا شده است.»
مهندس شیراز با اشاره به حوادث تاسف‌باری که از ابتدای تاسیس گروه مپنا تا امسال (۱۳۹۵) در حوزۀ HSE رخ داده و منجر به فوت یا آسیب‌دیدگی کارکنان شده است، گفت: «رویکرد ما در حوزۀ HSE این بوده که به نحوی فعالیت کنیم که آن تجربه‌های ناخوشایند دیگر تکرار نشود.»
وی دربارۀ عدم حضور مدیرعامل گروه در نشست نهم HSE گروه مپنا چنین توضیح داد: «مدیریت سازمان همواره پشتیبان و همراه ما در برگزاری این نشست بوده‌اند اما به جهت ضرورت همراهی در هیأتی به ریاست وزیر امور خارجه در سفر به شرق دور، امکان حضور در این همایش را نیافتند.»
درونی‌سازی کدهای رفتاری
“آرین قلی‌پور”، عضو هیأت علمی دانشکده مدیریت دانشگاه تهران که بنا به معرفی مجری این همایش، نویسندۀ ۱۸ جلد کتاب و حدود ۳۰۰ مقاله داخلی و خارجی در حوزۀ HSE است، سخنران اصلی این همایش بود.
وی با اشاره به تدوین و انتشار کدهای اخلاقی گروه مپنا گفت که «این اقدام در ایران کم‌نظیر محسوب می‌شود. توجه سازمانی عظیم مانند مپنا به ملاحظات اخلاقی و موازینی چون صداقت، مسئولیت‌پذیری و ایمنی، شایستۀ تقدیر است. نتایج بررسی‌های مختلف هم آشکار کرده که در جهان امروز، درک ضرورت و پیاده‌سازی آموزه‌های اخلاقی در کسب و کار، منجر به سودآوری شرکت‌ها می‌شود.»
دکتر قلی‌پور جاری‌سازی فرهنگ ایمنی در همۀ مشاغل و فعالیت‌ها را اصلی اساسی خواند و گذر از چهار مرحله را برای تثبیت فرهنگ ایمنی در هر سازمان را ضروری دانست. به گفتۀ وی این چهار مرحله عبارتند از: “دوره تمرکز بر رفع خطاهای فنی و کاربردی، دورۀ تمرکز بر کاهش خطاهای رفتاری و انسانی، دورۀ تمرکز بر رفع همزمان خطاهای سیستمی و انسانی، دورۀ تمرکز بر ایجاد فرهنگ ایمنی.”
وی داشتن فرهنگ ایمنی را نشانۀ روشنی از پایداری و ماندگاری HSE برشمرد و گفت: «اگر تمامی کارکنان یک مجموعه، همچون کارکنان شاغل در واحدهای HSE تلقی یکسانی از مباحث مربوط به بهداشت و ایمنی و محیط زیست داشته باشند و بی‌آنکه اجبار یا زوری برای اجرای آموزه‌های HSE وجود داشته باشد، نسبت به حفظ سلامت و ایمنی خود و حراست از محیط زیست اقدام کنند، آن وقت فرهنگ درون‌زای HSE بدون نیاز به مشوق یا جریمه در سازمان شکل گرفته و عملیاتی شده است.»
دکتر قلی‌پور تعهد آشکار و اختصاص وقت مدیران ارشد به مقولۀ HSE را نشانۀ بلوغ سازمانی در این حیطه دانست و تاکید کرد: «برای ساخت فرهنگ ایمنی باید روندهای برونی‌سازی و عینی‌سازی مفاهیم و آموزه‌های رفتاری تحقق یابد. سپس روند درونی‌سازی با بهره‌گیری از شیوه‌های فرهنگی و هنری صورت گیرد تا کدهای رفتاری در حوزۀ سلامت و ایمنی به اموری بدیهی و مسلم برای تمامی کارکنان تبدیل شود.»
وی با اشاره به اختصاص ۸ کد رفتاری به موازین سلامت و ایمنی گفت: «رعایت الزامات HSE نه فقط در گروه مپنا بلکه در ارتباط با پیمانکاران و تامین‌کنندگان، نشان‌دهندۀ بلوغ فرهنگی در این حوزه است.» و ادامه داد: «تدوین ۵ کد رفتاری با موضوع حفظ محیط زیست نیز، مشارکت فعال مپنا در امور پیرامونی و اجتماعی خود را مشخص می‌سازد.»
توصیه این استاد دانشگاه دربارۀ نحوۀ آموزش کدهای اخلاقی و پیاده‌سازی آنها در سازمان این بود: «برای فرهنگ‌سازی نباید پیام‌های بسیاری به مخاطبان داد. تمرکز بر آموزش ۳ تا ۵ پیام در سال موجب می‌شود درونی‌سازی ارزش‌های مورد نظر بهتر انجام شود. تاکید بر مکانیسم‌های شناختی و نه مکانیسم‌های اجباری مفیدتر خواهد بود.»
دکتر قلی‌پور توسعۀ فرهنگ گزارش‌دهی را منجر به بلوغ فرهنگ ایمنی دانست و گفت: «متاسفانه در جامعۀ ما، شناساندن خطاها یا خطاکاران، امر مثبتی تلقی نمی‌شود و گزارش‌دهی عمدتا بار معنایی منفی دارد اما برای توسعۀ فرهنگ ایمنی و سلامت، گریزی از گزارش‌دهی دقیق و درست و شناسایی خطا و خطاکار نیست.»
تجربه‌ای موفق از شرکت توسعه ۳
پس از آن، “مهدی امیدوار”، مسئول HSE در شرکت توسعه ۳ به بیان تجربۀ این شرکت در “بهبود فرآیند آموزش‌های HSE با تمرکز بر مدیریت مشاغل بحرانی و کار در ارتفاع” پرداخت. به گفتۀ وی، برای ایفای مشاغل بحرانی مانند کار در ارتفاع، ارائۀ آموزش‌های چندمرحله‌ای به کارکنان ضرورت دارد.
“انجام معاینات پزشکی با هدف احراز سلامتی افراد برای کار در مشاغل بحرانی، بازدید از نمایشگاه HSE، آزمون اولیه کارکنان، ارائۀ آموزش‌های تخصصی و آزمون مجدد برای سنجش میزان اثربخشی آموزش‌ها، آماده‌سازی انواع آزمون‌های تصویری و عملی، برگزاری مانور” مراحلی بود که به گفتۀ مهندس امیدوار، کارکنان جدید پیش از ورود به سایت‌های پروژه شرکت توسعه ۳ از سر می‌گذرانند تا با آمادگی کامل و شناخت مخاطرات محیطی، کار خود را آغاز کنند.
وی با اشاره به آماری که پزشکی قانونی در سال ۱۳۹۴ منتشر کرده است، گفت: «متاسفانه از مجموع حوادث منجر به فوت ناشی از کار، ۴۴ درصد از موارد مربوط به سقوط از ارتفاع بوده است. بر همین اساس، شرکت توسعه ۳ جمع‌آوری داربست‌ها و نصب آسانسورها را مورد توجه قرار داده است.»
ضرورت بازنگری در برنامه‌های HSE
پس از نمایش مستندی با عنوان “HSE در نفت و گاز، الزام یا انتخاب؟” شهرام محمودی، مدیر بهداشت، ایمنی و محیط زیست در معاونت سیستم‌ها و کیفیت، پشت تریبون قرار گرفت تا گزارشی از عملکرد HSE در سال ۱۳۹۴ارائه دهد. به گفتۀ مهندس محمودی از ابتدای تاسیس گروه مپنا تا پایان سال ۱۳۹۴، در مجموع ۵۷ نفر به اشکال مختلف در کارگاه‌ها و پروژه‌های گروه مپنا فوت شده‌اند.»
وی افزود: «در سال‌های ۱۳۹۱ و ۱۳۹۳ حادثۀ منتهی به فوت نداشته‌ایم. نداشتن حادثۀ منجر به فوت، خیلی خوب است اما به معنای خوب بودن روال کاریِ سیستم‌های کنترل ریسک نیست. نکتۀ دیگری که باید به آن اشاره کرد افزایش ساعات و تنوع حوزه‌های کاری در شش-هفت سال گذشته است، هرچند بدیهی است که با افزایش نفر-ساعت‌های کاری، احتمال وقوع حادثه هم افزایش می‌یابد.»
وی شاخص بعدی برای ارزیابی را “وخامت حوادث” خواند و گفت: «خوشبختانه با روند کاهشی این شاخص در سال‌های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۴ روبه‌رو بوده‌ایم. هرچند حوادث کوچک یا شبه‌حوادث بسیاری از سر گذرانده شده‌اند اما تعداد حوادث بزرگ، کم بوده‌اند.»
شاخص بعدی در ارزیابی عملکرد HSE “شاخص بینابینی” مربوط به “نرخ رفتار ناایمن و وقوع شبه‌حوادث” معرفی شد که به گفتۀ مدیر HSE گروه مپنا، هنوز تجهیزات سخت‌افزاری برای ارزیابی این شاخص تکمیل نشده و محدودیت‌هایی در جمع‌آوری اطلاعات مربوط به وقوع شبه‌حوادث را موجب شده است.
مهندس محمودی در ارزیابی عملکرد بخش‌های مختلف گروه مپنا در حوزۀ HSE گفت: «حدود ده سال است که عملکرد شرکت‌های بخش‌های مختلف گروه ارزیابی می‌شود. نتایج این بررسی نشان می‌دهد که در حوزۀ ستادی عملکرد قابل قبولی وجود دارد اما غلبۀ تفکر ستادی در امر HSE منجر به بروز اشکالاتی در حوزۀ اجرایی شده است. بنابراین بازنگری در برنامه‌های میان‌مدت و طولانی‌مدت HSE ضرورت دارد.»
HSE جزو DNA مپنا
در بخش دوم نهمین همایش HSE نمایشی با عنوان “خواب‌هایی که کابوس می‌شوند” به اجرا درآمد که روایتی هنری از سانحۀ سقوط یکی از کارگران شاغل در یکی از پروژه‌ها را به نمایش می‌گذاشت تا تلنگری بر اهمیت مسئولیت‌های فردی و سازمانی به مخاطبان بزند و یادآوری کند که تألم حاصل از یک حادثه، محدود به خانواده و نزدیکان قربانی نمی‌ماند و به دیگران، اعم از کارفرما و پیمانکار و … سرایت می‌کند.
پس از آن، سه نفر از همکاران معاونت سیستم‌ها و کیفیت ارائه‌ای با عنوان “۵۷ نفس” را که اشاره‌ای به جان باختن ۵۷ نفر در حوادث کاری در طول ۲۲ سال فعالیت گروه مپنا داشت، عرضه کردند. علی کیانفر، حمید محرابی و شهرام محمودی، ارائه‌کنندگان این بخش از برنامه بودند که هر یک دربارۀ نقش و عملکرد سه گروه کلیدی یعنی “کارکنان HSE؛ مدیران اجرایی و مدیران پروژه‌ها؛ مدیران ارشد و استراتژیست‌های سازمان” سخن گفتند و تاکید کردند که وقوع حوادث تکراری، نشان از “ضعف ارتباطات کاری و سازمانی و عدم درک مشترک از مسئولیت‌ها و مسائل” دارد.
در بخش دیگری از این گزارش تصریح شد: «در نقشۀ استراتژی مپنا می‌توان رد روشنی از اهمیت HSE یافت اما داشتن دغدغه کافی نیست. باید ارتباطات کلیدی میان رویکردها و راهبردها و عملکردها ایجاد شود. لازم است که همزمان با شکل‌گیری مستندات فنی و برنامه‌ریزی برای ایجاد و توسعۀ هر کسب و کاری، سازوکارهای HSE مربوط به آن کسب و کار نیز ایجاد شود.»
جمع‌بندی ارائه‌کنندگان تاکید مجددی بر الزام به رعایت ملاحظات HSE در قراردادها بود: «هرچند الزام قراردادی به ملاحظات HSE ممکن است هزینه‌های مالی بالایی را موجب شود اما سهل‌گیری و بی‌اعتنایی به این الزامات هم می‌تواند خسارات جبران‌ناپذیری بیشتری به بار آورد و روندی از رویدادهای ناخوشایند را همچون دومینو به دنبال هم بیاورد. به تعبیر یکی از مدیران ارشد مپنا، حفاظت و ارتقای سلامت و ایمنی کارکنان باید بخشی از DNA کارکنان مپنا شود.»
تجلیل از برگزیدگان HSE
بخش پایانی این همایش به معرفی و تقدیر از برگزیدگان HSE اختصاص داشت. بنا به ارزیابی عملکرد شرکت‌های گروه در حوزۀ HSE در سال ۱۳۹۴، “شرکت نیرپارس “به عنوان برترین شرکت معرفی شد و از “شرکت حفاری مپنا” نیز به عنوان شرکتی که دارای بیشترین نرخ رشد در زمینۀ HSE بوده است، تقدیر شد.
با اعلام این موضوع که ارزیابی عملکرد شرکت‌های گروه مپنا از سال ۱۳۹۵ به بعد به بخش‌ها واگذار شده است، یک جمع‌بندی از عملکرد ده سالۀ شرکت‌های گروه نیز ارائه شد که بر اساس آن، شرکت مهندسی و ساخت پره‌توربین مپنا (پرتو) به عنوان شرکت مورد تقدیر در ارزیابی‌های ده‌ساله معرفی شد. همچنین از شرکت نصب‌نیرو به عنوان شرکتی که از بیشترین شیب رشد در ده سال گذشته برخوردار بوده است، تقدیر شد.
در بخشی از این مراسم از مهندس مهدی پروال که پس از حدود ۱۴ سال همکاری با گروه مپنا، سال ۱۳۹۴ بازنشسته شد، و از برگزیدگان HSE، آقایان سیدسعید امیرحسینی و علیرضا نعیمی (شرکت توسعه تعمیرات ریلی)، مرتضی عابدی (شرکت توسعه ۲)، مرتضی دمیرچی (شرکت مهندسی و ساخت لکوموتیو)، قربان‌علی صفری (شرکت مهندسی و ساخت بویلر و تجهیزات)، پیمان رجبی (شرکت مهندسی و ساخت توربین)، رضا قهرمانیان و خانم پرستو رضی (شرکت تعمیرات و بهره‌برداری) تقدیر شد.
همزمان با برگزاری همایش، یک مسابقه پیامکی نیز اجرا می‌شد. حاضران در همایش با ارسال پیامک نظر خود رااعلام نمودند که در پایان به قید قرعه جوایزی به برندگان اهدا شد. نتایج این نظرسنجی نشان می‌داد که ۵۰ درصد حاضران، “حمایت رهبران سازمان و باور قلبی ایشان” را مهم‌ترین عامل در ارتقای کیفیت فرهنگ HSE در مپنا می‌دانند.
