صفحه ویژه
حمل‌ونقل برقی در خدمت زیرساخت‌های شهری
برق انرژی پاکی است که عموما ذخیره سازی آن امکان‌پذیر نیست و این انرژی در لحظه تولید باید مصرف شود. شبکه عظیم برق‌رسانی در ایران به همراه بیش از 80 هزار مگاوات ظرفیت نیروگاهی نصب شده، با در نظر گرفتن آلودگی هوای کلان‌شهرها و یارانه سنگین پرداختی انرژی، این فرصت را به برنامه‌ریزان می‌دهد که روی تأمین انرژی ناوگان حمل و نقل عمومی از مسیر نیروگاه‌ها، حساب بیشتری باز کنند. نیروگاه‌هایی که برای تأمین نیاز برق کشور در اوج مصرف ساخته می‌شوند، در ماه‌هایی از سال بدون استفاده می‌مانند و باید از مدار تولید خارج شوند، درحالی‌که با توسعه خودرو، موتورسیکلت و لوکوموتیوهای برقی در کشور، می‌توان علاوه بر استفاده از پتانسیل نیروگاه‌های سیکل ترکیبی با راندمان بالا، میزان مصرف انرژی و یارانه پرداختی به آن را نیز کاهش داد و از طریق صادرات سوختِ صرفه‌جویی‌شده، شرایط بهتری را برای شهروندان رقم زد.
منابع انرژی فسیلی در دنیا همواره رو به کاهش است و باید برای کاهش مصرف انرژی یا جایگزین کردن این منابع برنامه‌ریزی کرد. از سوی دیگر، آلایندگی ناشی از این منابع، زندگی بشر را با چالش‌های جدی مواجه کرده است. امروزه در کلان‌شهرها به دلیل آلودگی ناشی از گاز دی‌اکسید کربن، تعداد روزهایی که لازم است گروه‌های حساس در خانه بمانند، رو به افزایش است و این در خانه ماندن، به مفهوم ضرر و زیان اقتصادی است. بین 75 تا 85 درصد آلودگی هوای کلان‌شهرها مربوط به منابع متحرک مثل خودروها، موتورسیلکت‌ها و… است، بنابراین برای حل این مشکل باید راه‌کاری مناسب ارائه کرد.
یکی از راه‌حل‌هایی که می‌تواند مصرف سوخت فسیلی در سیستمهای حمل و نقل را کاهش دهد، استفاده از حمل و نقل برقی است. برق به عنوان منبعی پاک که قابل ذخیره‌سازی نیست، علاوه بر این‌که سلامت محیط زیست را تأمین می‌کند، مصرف سوخت‌های فسیلی را نیز کاهش می‌دهد. هم‌اکنون علاوه بر بیش از 80 هزار مگاوات نیروگاه برق احداث شده، حدود ۱۹ هزار مگاوات نیروگاه نیز در ایران در دست احداث وجود دارد که برای این میزان ظرفیت نصب شده، تأسیسات کامل فراهم و خطوط انتقال و توزیع بسیار گسترده‌ای ایجاد شده است. در بیشتر ایام سال، حدود ۸۵۰۰ ساعت ظرفیت برق مازاد وجود دارد که این ظرفیت مازاد می‌تواند در حمل و نقل استفاده شود تا علاوه بر ایجاد اشتغال، از بی‌کار ماندن بخشی از ظرفیت نصب شده نیروگاهی در ماه‌هایی از سال جلوگیری شود.
کاهش یارانه انرژی با برقیسازی
سوخت یارانه‌ای در ایران برای سیاست‌گذاران چالشی بزرگ است. بر اساس آمارهای ارائه شده، 25 درصد سوخت کشور صرف حمل و نقل می‌شود و اصلاح مصرف در این حوزه، به نفع اقتصاد کشور خواهد بود. آمارها نشان می‌دهد سالانه 900 هزار میلیارد تومان یارانه انرژی در کشور پرداخت می‌شود، این در حالی است که بودجه سالانه ایران حدود 400 هزار میلیارد تومان است؛ بنابراین پرداخت این میزان یارانه انرژی توجیه اقتصادی ندارد. درحالی که با برقی شدن خودروها و وسایل نقلیه نظیر اتوبوس، موتورسیکلت، قطار و… می‌توان از طریق برق تولیدشده در نیروگاه‌ها، بخشی از نیازهای حمل و نقل را تأمین کرد و میزان پرداخت یارانه انرژی را نیز کاهش داد. به عبارت دیگر، می‌توانیم گاز طبیعی را در نیروگاه‌های سیکل ترکیبی با راندمان بالا به برق تبدیل کنیم و همین برق تولیدی در خودروها برای حمل و نقل مورد استفاده قرار گیرد. در این صورت، مصرف سوخت در سیستم حمل و نقل به میزان چشم‌گیری کاهش می‌یابد و یارانه پرداختی به بخش انرژی نیز کاهش می‌یابد.
بر اساس مطالعات صورت گرفته در اتحادیه اروپا، با استفاده از خودرو تمام الکتریکی و هیبریدی، بسته به نحوه تأمین برق و سوخت اولیه، در حدود دو تا سه برابر در مصرف انرژی از «چاه تا چرخ» صرفه‌جویی می‌شود. بنابراین در صورت تغییر انرژی مورد استفاده در سیستم حمل‌ونقل شهری، علاوه بر کاهش آلاینده‌ها و بار هزینه‌های یارانه‌ای، زمینه صادرات سوخت، ایجاد اشتغال و ارزآوری برای کشور هم فراهم می‌شود. برقی شدن خودروها به اقتصاد خانواده نیز کمک می‌کند، زیرا هزینه شارژ یک خودرو با برق برای طی مسافت ۱۰۰ کیلومتر، تقریباً یک دهم هزینه مصرف بنزین با بهای کنونی است.
الزام قانونی برای برقی کردن سیستم حمل و نقل
گروه مپنا در سال‌های اخیر و همراه با روند تحولات جهانی، اقداماتی در جهت تأمین زیرساخت‌های مورد نیاز برای توسعه حمل و نقل برقی انجام داده و برقیسازی وسایل نقلیه را در راستای بهبود هوای کلان‌شهرها در دستور کار خود قرار داده است. این دغدغه در سال‌های اخیر، مورد توجه مسئولان و تصمیم‌سازان نیز قرار گرفته و در اسناد بالادستی به قانون تبدیل شده است. نخستین گام رسمی در سیاست‌گذاری برای به‌کارگیری رویکرد برقیسازی به عنوان حلال مشکل آلودگی کلان‌شهرها در 31 شهریور سال 93 رقم خورد. لایحه هوای پاک پس از سه سال در 25 تیر 96 با تصویب مجلس و تأیید شورای نگهبان به قانون تبدیل شد و استفاده از وسایل حمل و نقل برقی برای جابه‌جایی شهروندان کلان‌شهرها به عنوان وظیفه دستگاه‌ها تعریف شد. در ماده 9 قانون هوای پاک، وزارت کشور موظف شده است با همکاری وزارت‌خانه‌های صنعت، معدن و تجارت و امور اقتصادی و دارایی، زمینه نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی شهری با اولویت شهرهای بالای 200 هزار نفر جمعیت را ظرف مدت پنج سال از طریق کمک بلاعوض، یارانه، تسهیلات یا صفر کردن سود بازرگانی واردات خودروهای برقی ـ بنزینی (هیبریدی) و خودروهای الکتریکی و موتورسیکلت برقی به انجام برساند. در آیین‌نامه‌های اجرایی قانون هوای پاک که به تصویب هیئت وزیران رسیده است، اعطای برخی مجوزها منوط به استفاده از وسایل حمل و نقل برقی شده، یا تسهیلاتی برای واردات موتورسیکلت و خودرو برقی در نظر گرفته شده است.
تأمین زیرساخت‌های لازم برای توسعه ناوگان برقی
استفاده از وسیله نقلیه برقی در ایران نیاز به زیرساخت‌هایی هم دارد. بدون ایجاد جایگاه مناسب و به تعداد کافی برای شارژ باتریِ وسایل حمل و نقل عمومی، استفاده از وسایل نقلیه برقی در کشور امکان‌پذیر نیست. به همین دلیل گروه مپنا اقداماتی را نیز برای ایجاد جایگاه‌های مناسب در دستور کار خود قرار داده است. در همین راستا نخستین جایگاه تأمین توان خودرو و موتورسیکلت برقی در ایران، از سوی گروه مپنا در برج میلاد تهران در زمینی به مساحت بیش از 700 متر مربع اجرا و عصر روز چهارشنبه، اول خرداد 1398، افتتاح شد. این ایستگاه مجهز به شارژر سریع خودرو برقی شامل یک خروجی شارژ AC با توان 43 کیلووات قابل استفاده برای تمام خودروهای برقی استاندارد دنیا و یک خروجی شارژ سریع DC با توان 50 کیلووات تحت پروتکل CHAdeMO قابل استفاده برای خودروهای شرق آسیا شامل خودروهای میتسوبیشی، کیا، نیسان و… است. این ایستگاه هم‌چنین دارای شارژر کند خودرو برقی با توان 4/7 کیلووات است که می‌تواند همه خودروهای برقی استاندارد را تأمین توان کند. جایگاه شارژ خودروهای برقی گروه مپنا از سوی دیگر، مجهز به دو شارژر 5/5 کیلوواتی موتورسیکلت برقی است و به‌سهولت توان شارژ موتورسیکلت‌های برقی را دارد.
قرارداد ساخت سه واحد ایستگاه شارژ خودروهای برقی بین شرکت مهندسی و ساخت برق و کنترل مپنا (مکو) و شهرداری مشهد در راستای ایجاد زیرساخت شارژ خودروهای برقی بخش دیگری از برنامه‌های مپنا در این حوزه است. برنامه‌ریزی برای سمنان و کیش و دیگر شهرها نیز در دستور کار گروه مپنا قرار دارد.
گام‌هایی برای تولید وسایل حمل و نقل برقی
توسعه خودروهای برقی در ایران در شرایطی که کمبود منابع ارزی امکان واردات چنین خودروهایی را سخت کرده است، نیازمند بومی‌سازی است. گروه مپنا با آگاهی از این نیاز، از ابتدای دهه 90 خورشیدی مطالعات اولیه خود را در این زمینه آغاز کرد. این تلاش‌ها در 16 بهمن ماه سال 1398 منجر به عقد تفاهم‌نامه همکاری «توسعه و تولید خودرو الکتریکی» با هدف طراحی، توسعه، تأمین قطعات و تولید خودرو الکتریکی با گروه خودروسازی سایپا شد.
در شهریورماه 99، مدیرعامل دیگر خودروساز بزرگ کشور، ایران خودرو، با بازدید از مجموعه کارخانه‌های مپنا، با بخشی از توانمندی‌های مپنا در حوزه زیرساخت شارژ خودروهای برقی آشنا شد. فرشاد مقیمی در جریان این بازدید اعلام کرد که ایران خودرو به دنبال ایجاد ارتباط کاری مؤثر با گروه مپنا در زمینه‌های مورد علاقه و مشترک است و آمادگی دارد با همکاری مپنا، الزامات خودروهای برقی را تعریف کند و نقشه راه مشترکی تهیه و اجرایی شود تا با استفاده از آن مسیر حرکت برای تولید خودرو برقی هموار شود.
تأمین برق و خودرو برقی در جزیره کیش، پیشنهاد دیگرِ گروه مپنا در این حوزه است. از دیگر اقدامات مپنا برای توسعه ناوگان حمل و نقل برقی، ساخت لوکوموتیوهای برقی است. در واپسین روزهای سال 98، تفاهم‌نامه احداث راه‌آهن دو خطه برقی اصفهان – اهواز، به طول 510 کیلومتر از سوی عباس علی‌آبادی، به نمایندگی گروه مپنا و خیراله خادمی، به نمایندگی شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل و نقل کشور، امضا شد. بخش اعظم مسیر این راه‌آهن از مناطق کوهستانی عبور خواهد کرد.
اتوبوس نیز از آن دست وسایل نقلیه‌ای است که با تقویت حمل‌ونقل عمومی، تردد خودروهای شخصی را به حداقل می‌رساند. به همین دلیل مپنا اقداماتی را برای توسعه استفاده از اتوبوس‌های برقی در دستور کار خود دارد. طرح مطالعات برقیسازی خط یک بی.آر.تی مشهد بین شرکت مهندسی و ساخت برق و کنترل مپنا (مکو) و شهرداری مشهد به امضا رسیده تا با توسعه ناوگان اتوبوس‌های برقی در مشهد، علاوه بر کاهش آلودگی زمینه سفر ارزان برای ساکنان این کلان‌شهر نیز فراهم شود. مپنا در حال حاضر قرارداد برقیسازی یک دستگاه اتوبوس دیزلی در مشهد را به امضاء رسانده است. توافق‌نامه همکاری بین گروه مپنا و گروه تولیدی و صنعتی عقاب افشان سمنان برای تولید اتوبوس برقی در کشور نیز گام دیگری برای استفاده بیشتر از برق در سیستم حمل و نقل عمومی محسوب می‌شود.
با گسترش روزافزون استفاده از وسایل حمل و نقل شخصی و عمومی، مقابله با آلودگی‌های زیست‌محیطی ناشی این وسایل، دیگر نه انتخاب، بلکه ضرورت است. برقیسازی در شکل‌های مختلف آن از قبیل برقی کردن سامانه حمل و نقل عمومی، راه‌اندازی زیرساخت‌های لازم برای توسعه ناوگان برقی، و تولید وسایل حمل و نقل برقی بخشی از تلاش‌های گروه مپنا، به عنوان بازیگر اصلی حوزه برق در ایران، برای کمک به حل این مشکل و ایفای مسئولیت اجتماعی است.