صفحه ویژه
لوکوموتیو MAP24، نقطه عطفی در مسیر صنعت ریلی کشور
لوکوموتیو MAP24 اولین لوکوموتیو باری است که مالکیت طراحی و فرایندهای تأمین آن در اختیار یک شرکت ایرانی است و زنجیره تأمین آن بر اساس برنامهریزیهای شرکت ایرانی شکل میگیرد. این در حالی است که تا پیش از سال 1394، عملکرد شرکتهای ایرانی در این حوزه، فقط منحصر به مونتاژ و بهرهبرداری بود. با این حال تولید لوکوموتیوهای باری MAP24 در دستور کار شرکت مهندسی و ساخت لوکوموتیو مپنا قرار گرفت و طی 22 ماه، اولین نمونه این لوکوموتیو طراحی، مهندسی و تولید شد و در سال 1396 به بهرهبرداری رسید.
تا پیش از کلید خوردن پروژه ساخت لوکوموتیو MAP24 توسط گروه مپنا در سال 1394، تجربه صنعت ایران در زمینه ساخت لوکوموتیو با مشارکت شرکتهای خارجی و صرفاً در زمینه مونتاژ رقم خورده بود. تا پیش از دهه ۷۰ تعداد قابل توجهی از لوکوموتیوهای مورد بهرهبرداری در ایران از شرکتهای آمریکایی و پس از آن از شرکت آلستوم فرانسه وارد شده یا در ایران مونتاژ میشدند. در اواخر دهه ۸۰ و اوایل دهه ۹۰ و با رشد خصوصیسازی در ایران، شرکتهای چینی هم تبدیل به واردکنندههای اصلی لوکوموتیو به کشور شدند.
با توجه به عملکرد مناسب گروه مپنا در حوزههای نیروگاهی و ایجاد بستری مناسب جهت تمرکز کشور در حوزه انرژی، طی مذاکراتی بین گروه مپنا، راه آهن ج.ا. و شورای اقتصاد، در نهایت مپنا تصمیم به ورود به حوزه ریلی گرفت. در ابتدای این فعالیتهای ریلی، گروه مپنا طی قراردادی با زیمنس آلمان، متعهد شد که ۱5۰ دستگاه لوکوموتیو مسافری به راهآهن کشورمان تحویل دهد.
گروه مپنا در سال 1387 ساخت کارخانه مهندسی و ساخت لوکوموتیو مپنا را با هدف تمرکز بر طراحی، مهندسی و تولید لوکوموتیوهای مسافری، باری و مانوری آغاز کرد. بلافاصله پس از راهاندازی خط تولید لوکوموتیو مسافری تحت لیسانس زیمنس طی سالهای 89 و 90 پیشنهادی در راستای ساخت لوکوموتیوهای مسافری، باری و مانوری از سوی تیم مهندسی این شرکت با عدهای از مدیران ارشد مطرح شد و کسب دانش مهندسی این لوکوموتیوها از سوی نیروهای متخصص داخلی در اولویتهای گروه مپنا در سالهای 91 تا 92 قرار گرفت تا اینکه طی 18 ماه شش دستگاه لوکوموتیو تونلی در این شرکت تولید شد و به بهرهبرداری رسید.
هماکنون سه دستگاه از این لوکوموتیوها در مترو مشهد و سه دستگاه دیگر در مترو تبریز مشغول به کار هستند. بعد از موفقت حاصل شده از این تجربه، گروه مپنا تصمیم گرفت بازه فعالیت خود در حوزه ریلی را گسترش دهد و در اواسط سال 1394 تولید لوکوموتیوهای باری موسوم به MAP24 در دستور کار شرکت مهندسی و ساخت لوکوموتیو مپنا قرار گرفت و طی 22 ماه، اولین نمونه این لوکوموتیو طراحی، مهندسی و تولید شد و در سال 1396 به بهرهبرداری آزمایشی رسید.
جرقه ساخت لوکوموتیو MAP24 که به صورت کامل در داخل طراحی و تولید میشود در سال های 1393 و 1394 پس از مذاکرات ناموفق گروه مپنا و شرکتهای چینی برای ساخت لوکوموتیو باری در داخل ایران زده شد. حدود یک سال و نیم بعد و پس از چندین ماه تلاش نیروهای داخلی، گروه مپنا از لوکوموتیو MAP24 که بر پایه دانش مهندسی متخصصان ایرانی طراحی، تأمین، مهندسی و تولید شده بود، رونمایی کرد؛ محصولی که نتیجه مدیریت و برنامهریزی دقیق و بهرهوری از تجربههای پیشین این گروه در کارخانه مهندسی و ساخت لوکوموتیو مپنا بود.
لوکوموتیو MAP24 اولین لوکوموتیو باری است که مالکیت طراحی و فرایندهای تأمین آن در اختیار یک شرکت ایرانی است و زنجیره تأمین آن بر اساس برنامهریزیهای شرکت ایرانی شکل میگیرد. تا پیش از این، عملکرد شرکتهای ایرانی در این حوزه، منحصر به مونتاژ و بهرهبرداری بود.
یکی از عوامل مؤثر در موفقیت طراحی و تولید این محصول، مدیریت و برنامهریزی دقیق برای اجرای طرح عظیمی بود که برای اولین بار در کشور اجرا میشد. با تقسیم مراحل طراحی و تولید محصول به پنج بخش اصلی و ایجاد زیرمجموعهها و زیرشاخههایی در هر بخش، روند تولید سادهتر شد و سرعت کار افزایش پیدا کرد. این پنج بخش اصلی شامل شاسی و بدنه لوکوموتیو، بوژیها، سیستم برق و کنترل، سیستم انتقال قدرت و سیستم ترمز بود.
با وجود برخی مسائل فنی در مراحل تولید لوکوموتیو MAP 24، مدیریت دقیق این پروژه برطرف کردن چالشها را ممکن ساخت. به طور مثال، ساخت بوژی سه محوره با ابعاد سه متر در شش متر و وزن پنج تن و به روش ریختهگری یکپارچه، آنگونه که در برخی شرکتهای آمریکایی لوکوموتیوسازی مرسوم بود، به دلیل مشکلات اجرایی فرایند ریختهگری در ایران امکان پذیر نبود. مهندسان مپنا بر پایه تجربهشان در کار با شرکتهای دیگر و پروژههای پیشین تصمیم گرفتند تولید بوژی با روش جوشکاری را در پیش بگیرند و پروژهای برای ساخت بوژیهای فبریکیت (ورقکاری و جوشکاری) تعریف کردند. اولین نمونه بوژی گروه مپنا در همکاری با یک شرکت مشاور بینالمللی طی ۱۴ ماه ساخته و به آزمایش گذاشته شد.
چالشهای فنی مشابه در بخش سامانه برق و کنترل با توجه به نداشتن پیشزمینه قبلی در ساخت این سامانهها به اوج رسیدند، اما گروه مپنا که با تعریف پروژه موازی مشابهی در ساخت لوکوموتیو تونلی از سال 1392 تجربه ارزشمندی در زمینه ساخت سیستمهای کنترل لوکوموتیو کسب کرده بود، در سال1394 تا سال 1396 این تجربه را در پروژه لوکوموتیو MAP24 به کار بست و موفق به طراحی سامانه کنترل لوکوموتیوهای AC-DC_DC شد. با تکیه بر این سیستم کنترل سامانه آنلاین پایش وضعیت لوکوموتیوها نیز راه اندازی شد. نرمافزار این سیستم که از سوی گروه مپنا طراحی شد، با تکیه بر رویکرد اینترنت اشیاء، امکان دسترسی لحظهای مهندسان به اطلاعات تجهیزات و قطعات لوکوموتیو و بهبود فرایند تعمیر و نگهداری را فراهم میآورد. تجربه کسبشده طی چهار سال مورد بحث را میتوان نقطه عطفی در پیشرفت کارخانه مپنا لوکوموتیو در راستای تمرکز بر طراحی و تولید دانست. چنین چالشهایی مسیر خلاقیت و ایجاد تجربههای نو را برای تولیدکننده باز میکند و امکان طراحی و تولید محصولات متنوع با هزینه مناسب را فراهم میسازد.
لوکوموتیو MAP24 لوکوموتیوی با قدرت ۳۳۰۰ اسب بخار است که ۷۸ درصد قطعات آن به دست نیروی متخصص ایرانی طراحی و تولید شده است و از نظر کیفیت با لوکوموتیوهای وارداتی برابری میکند. نگهداری و تعمیر این دستگاه در داخل انجام میشود و از هزینههای هنگفت واردات قطعات خارجی کاسته میشود.
از آنجا که لوکوموتیو ماشینی گرانقیمت محسوب میشود، چنین امتیازی امکانات بیشتری برای نگهداری و تعمیر آن فراهم میکند. یکی دیگر از نکات متمایزکننده این دستگاه از دستگاههای مشابه، طراحی فضای باز کابین لوکوموتیوران و امکان کاربری آسان برای او و سایر کارکنان است.
تاکنون ۲۰ دستگاه لوکوموتیو MAP24 وارد خط ریلی کشور شده و پنج دستگاه دیگر در حال آمادهسازی برای بهرهبرداری است. تعداد 10 دستگاه از این لوکوموتیوها به شرکتهای خصوصی واگذار شده است.
در حال حاضر، قرارداد ساخت 35 دستگاه دیگر MAP24 میان شرکت مهندسی و ساخت لوکوموتیو مپنا و شرکت چندوجهی مپنا امضا شده است که طبق برنامه زمانبندی تحویل خواهد شد.
با ورود لوکوموتیوهای MAP24 به خطوط راهآهن، قدم بزرگی در راه پیشرفت تولید داخلی این دستگاه ارزشمند برداشته شده و ظرفیت حمل بار افزایش یافته و امکانات بیشتری هم برای جابهجایی کالاها ایجاد شده است؛ امکاناتی که زیرساخت لازم برای رشد اقتصاد ریلی کشور را فراهم میسازد.