صفحه ویژه

راه آهنی کوچک در دل راه آهن جمهوری اسلامی ایران

چگونه مپنا یک زنجیره کامل در اکوسیستم صنعت ریلی کشور ایجاد کرد؟

دهه 1380 خورشیدی و اقتصاد رو به رشد ایران یک واقعیت مهم را بر همگان آشکار ساخت: زیرساخت‌های توسعه از جمله حمل و نقل ریلی متناسب با نیازهای کشور نبود و باید به سرعت همگام با دیگر بخش‌های صنعت و اقتصاد رشد می‌کرد.

دولت وقت برای برآورد وضعیت موجود از وزارت راه و ترابری خواست تا در این زمینه مطالعاتی انجام بدهد؛ مطالعاتی که مشخص کرد تعداد سفرهای داخل کشور تا سال 1409 به بیش از 821 سفر در سال خواهد رسید که از این میزان باید سهم حمل و نقل ریلی به دست کم 31 میلیون سفر در سال باید برسد.

ایران در آن زمان به هیچ عنوان چنین امکاناتی نداشت و نمی‌توانست با وضع موجود به استقبال آینده برود. مطالعات مختلف نیز نشان می‌داد دولت به تنهایی سرمایه و تخصص کافی برای بازسازی و توسعه ناوگان حمل و نقل ریلی را ندارد و به این منظور باید شرکت‌های خصوصی و دانش بنیان داخلی نیز در کنار دولت قرار بگیرند.

پس از بررسی‌هایی که شورای عالی اقتصادی دولت انجام داد مشخص شد اغلب لکوموتیوسازهای مطرح دنیا مانند آلستوم و زیمنس درواقع نیروگاه‌ساز هستند. همین امر موجب شد تا مپنا به عنوان نیروگاه‌ساز اصلی کشور، وظیفه تولید لکوموتیو را بر عهده بگیرد.

دولت موافقت خود را با ساخت 150 دستگاه لکوموتیو مسافری «ایران سفیر» در سال 1385 اعلام کرد و قرارداد نهایی منعقد شد. با امضای این قرارداد مپنا دست به کار شد و مذاکراتی را با شرکت آلستوم که پیشتر سابقه همکاری با ایران را داشت و شرکت زیمنس به عنوان یکی از شرکای پیشین خود در حوزه نیروگاهی آغاز کرد.

در نتیجه این مذاکرات، پروژه تولید لکوموتیو «ایران سفیر» با تأمین و ساخت ۱۵۰ دستگاه لکوموتیو دیزل الکتریک به صورت انتقال دانش فنی از شرکت زیمنس و هم‌زمان با شروع فعالیت شرکت مهندسی و ساخت لکوموتیو مپنا آغاز شد.

بر اساس طرح اولیه قرار بود شرکت، تولید انبوه لکوموتیو را با استفاده از زنجیره تأمینی متشکل از تولیدکنندگان داخلی و معتبر بین‌المللی، با موفقیت به پایان برساند. همچنین در پروژه فنّاوری‌های پیشرفته در حوزه های جوشکاری، ماشین‌کاری، رنگ، اندازه گیری دقیق و تست بار نیز بومی سازی از ماموریت‌های اصلی شرکت بود.

در نهایت هدف شرکت مهندسی و ساخت لکوموتیو مپنا که در اولین پروژه تولیدی، دستیابی به سهم ۴۰ درصدی از بومی سازی فرآیندهای ساخت بود با توجه به همکاری بی نظیر شرکتهای همکار گروه مپنا، سایر سازندگان داخلی و امکانات موجود در داخل کشور، به بیش از ۵۰ درصد افزایش یافت. به این ترتیب، گروه مپنا تخصص لازم در لکوموتیوسازی را به دست آورد و در این حوزه صنعتی به استقلال رسید.

بخش حمل و نقل ریلی مپنا چنانچنان پایه ریزی شده بود که توانست همزمان با ساخت و تولید ریل و لکوموتیو، در حوزه تعمیر و نگه‌داری و در قالب شرکت تعمیرات و توسعه بهره‌برداری ریلی مپنا یک چرخه کامل از اکوسیستم حمل و نقل ریلی را توسعه بدهد.

اینک با توجه به ظرفیت‌های موجود در داخل کشور، بسیاری از قطعات معیوب در داخل توسط شرکت تعمیرات و توسعه بهره‌برداری ریلی مپنا و همچنین در شرکت‌های پیمانکار داخلی تعمیر می‌شود. همچنین با تقویت ظرفیت فنی و پژوهشی در زمینه تعمیرات بردهای الکترونیکی، بیش از 80 درصد قطعات و مجموعه های مورد نیاز به تعمیر که بعضاً از طرف شرکت‌های خارجی تامین‌کننده نیز غیرقابل تعمیر اعلام شده بود، تعمیر و در سیکل بهره‌برداری مجدد قرار می‌گیرد.

10 سال بعد در سال 1395 و هنگامی که راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران در تلاش بود برای افزایش توان حمل و نقل باری کشور 50 دستگاه لکوموتیو باری آلستوم را که به علت عدم تعمیر و نگه‌داری متوقف شده بودند بازسازی و احیاء کند، کسری منابع مالی مورد نیاز برای بازسازی و گرم کردن این لکوموتیوها موجب شد راه آهن به دنبال شرکتی باشد که هم سرمایه و هم تخصص مورد نیاز بازسازی لکوموتیوها را داشته باشد.

گروه مپنا با توجه به سابقه و تجربه‌ای که در این زمینه داشت اعلام آمادگی کرد که پس از شرکت در مناقصه کار بازسازی و گرم کردن این لکوموتیوها را بر عهده بگیرد.

با اجرای این پروژه، تمام 50 دستگاه لکوموتیو آلستوم در مدت 5 سال بازسازی و آماده بهره‌برداری شد. مطابق قرارداد پس از 5 سال ارائه خدمات مالکیت لکوموتیوها به شرکت مپنا منتقل می‌شد.

توسعه و تکامل هوشمند در قالب 5 شرکت ریلی

روند توسعه بخش ریلی مپنا به نحوی پیش رفت که 5 شرکت در بخش ریلی ایجاد شدند:

شرکت مهندسی و ساخت لکوموتیو مپنا (MLC) همانطور که گفته شد طراحی و ساخت انواع لکوموتیوهای مسافری، باری و صنعتی را بر عهده گرفت.، شرکت احداث و توسعه ریلی گروه مپنا (MRC) اجرای پروژه های مهندسی، تأمین و ساخت مترو در بخش زیرساخت و تجهیز ایستگاه را بر عهده گرفت.

در ابتدای فعالیت کارخانجات لکوموتیوسازی مپنا، اولین لکوموتیوها در قالب قرارداد واحدهای پیش‌ساخته (completely built unit یا CBU) وارد کشور شد. در مرحله بعد، عملیات ساخت بدنه، شاسی، بوژی و اتاق‌سازی و آهنگری در ایران و تحت نظارت مهندسان خارجی و با پیشبرد آموزش‌های ارائه ‌شده به متخصصان ایرانی به انجام رسید. به این ترتیب، گروه مپنا تخصص لازم در لکوموتیوسازی را به دست آورد و در این حوزه صنعتی به استقلال رسید، به گونه‌ای که مپنا هم‌اکنون پس از ساخت لکوموتیو باری MAP24، ساخت لکوموتیو سنگین شش‌محوره MAP28 را نیز آغاز کرده است که تا اوایل سال 1401 نمونه اولیه آن ارائه می‌شود.

بنای شرکت توسعه ناوگان ریلی (MFD) چنان گذاشته شد که در همکاری با راه آهن، لکوموتیوهای از رده خارج را در اختیار بگیرد و ضمن تعمیر و بازسازی، در یک فرآیند 15 ساله مالکیت این لکوموتیوها را در اختیار بگیرد. نگاه کلان در این شرکت چنین بود که لکوموتیوهای از رده خارج شده را بازطراحی، تعمیر و به صورت مالکیت 70 به 30 به سود مپنا به چرخه مصرف بازگرداند.

شرکت پنجم در بخش ریلی، شرکت فناوری‌های ریلی مپنا (MRT)، به حوزه فناوری‌های ریلی ورود کرد؛ این بخش خصوصا برای اقتصاد ریلی کشور بسیار مهم و به تعبیر مدیران مپنا حیاتی بود. سالانه ارز زیادی برای خرید قطعاتی که به لحاظ فناوری امکان تولید آن در داخل وجود نداشت از کشور خارج می‌شد، این قطعات فناوری پیچیده‌ای دارند و ایجاد شرایطی که باعث عدم دسترسی به بازارهای جهانی برای تامین قطعات بشود می‌تواند یک ریسک جدی در صنعت ریلی و نظام راه آهن کشور بوجود بیاورد. از این موارد می‌توان به ترمز لکوموتیو، درب‌های مترو و تهویه واگن‌ها اشاره کرد که شرکت فناوری‌های ریلی مپنا (MRT) برای تامین نیاز شدید صنعت ریلی با چالش‌های تکنولوژیکی ساخت این قطعات رودررو شد و توانست بار مهمی را از روی دوش صنعت بردارد و جلوی خروج ارز از کشور را بگیرد.

تغییرات بنیادی در توسعه و فضای کسب و کار بخش ریلی

در سال 1398 و با تغییر سیاست‌های بخش ریلی مپنا، سه شرکت جدید نیز به جمع 5 شرکت پیشین اضافه شدند و در رویکردی هوشمندانه، اینبار توسعه با نگاه تجاری در دستور کار قرار گرفت. تکمیل زنجیره ریلی از 5 شرکت به 8 شرکت باعث شد ظرفیت سودآوری و فروش خدمت به شرکتی که تا پیش از این خود را در ابعاد فنی و تکنولوژیکی توانمند کرده بود افزوده شود.

اضافه شدن سه شرکت جدید و تکمیل زنجیره ریلی مپنا

«شرکت‌ واگن پارس» در سال 1353 تأسیس شد و در سال 1363 مورد بهره‌برداری قرار گرفت. واگن پارس که اکنون «واگن پارس مپنا» نامیده می‌شود از زمان شروع به فعالیت، حدود 12 هزار واگن تولید کرده و تحویل داده است. واگذاری واگن پارس به گروه مپنا به معنی عرضه گستره کامل‌تری از محصولات ریلی است.

«شرکت مهندسی احیاء صنعت ادوات» با بهره گیری از توان مهندسی و همچنین تجهیزات شرکت واگن پارس بعنوان سهامدار اصلی ، در حال حاضر قطب اصلی تعمیر و بازسازی ناوگان باری و همچنین لکوموتیوهای سبک و سنگین GM و GE راه آهن ایران است و با بیش از 30 شرکت باری بخش خصوصی راه آهن ایران در خصوص تعمیر و بازسازی واگن‌های باری قرارداد سالیانه منعقد کرده که تمام این قراردادها بصورت پروژه‌ای در محل کارگاه‌های این شرکت انجام می شود. همچنین این شرکت در سال‌های اخیر به پروژه هایی در زمینه تعمیرات لکوموتیو نیز ورود کرده است.

و در نهایت در تکمیل زنجیره تامین خدمات ریلی، هشتمین شرکت در حوزه ی خدمات بهره‌برداری و لجستیک در کسب و کار حمل و نقل ترکیبی و چندوجهی تحت عنوان «شرکت حمل و نقل چندوجهی مپنا» (MMT) تاسیس و فعال گردید. این شرکت آخرین حلقه از زنجیره اکوسیستم خدمات ریلی می باشد که چرخه هشتگانه مپنا در صنعت ریلی را تکمیل نمود.

بخش ریلی گروه مپنا با تاسیس این شرکت، نگاه سودآوری به لجستیک و تنظیم بازار مپنا ریل را مورد هدف قرار داده است. تغییر نگرش از B2B به B2C و ارتباط مستقیم با مصرف کننده نهایی و تنظیم تعادل مستمر بین عرضه و تقاضا در این زنجیره، نوید آینده ای روشن و قوی در سهم بازار حمل و نقل را خبر می دهد.

Scroll to Top